Hayvanların tüm besin ihtiyacını karşılayan yem karışım oranına yem rasyonu denir. Yem rasyonu hayvanlar için çok önemlidir. Bu yazımda yem rasyonu hazırlama nasıl yapılır anlatacağım. Düşünelim, insanlar seyahat ettikleri zaman genelde ilk birkaç gün yedikleri yemekten içtikleri ve sudan dolayı mideleri bozulur rahatsızlık çekerler. Bu günlük hayatımızı da geçici olarak etkiler. Aynı olay hayvanlarda da oluşur bu da süt verimini ve kalitesini etkiler.
Yem rasyonu değiştiğinde genelde verim düşer. Rasyon en az 4 ay hayvana verilmelidir, bunda kullanılan ürünlerden ziyade, ürünlerin kaliteleri de değişmemelidir. Hayvanlarda yem ortalama olarak 8-16 saatte kana geçer.
Planlama yapılırken öncelikle hayvan sayısı dikkate alınmalıdır. Avrupa da 100 lt süt ile 130 kg yem alınabilmektedir. Ülkemizde ise 100 lt süt ile 89 kg yem alınabilmektedir aradaki fark bellidir. Ayrıca Avrupa da ki normal denilen süt, ülkemizde gayet de kaliteli sınıfına girmektedir.
Yem rasyonu BBH’nin (Büyükbaş Hayvan Birimi) günlük olarak tükettiği yem miktarı anlamına gelir. Hayvanlarda besin maddeleri iki şekilde hesaplanır:
- Hayvanın yaşama payı
- Verim payı
Hayvan Yem Rasyonu Hazırlama
Yaşama payı: Hayvan hiçbir şekilde canlı ağırlık artışı göstermese de mevcut canlı ağırlığını koruyabilmek ve çeşitli hayati faaliyetlerini devam ettirebilmek için ihtiyaç duyduğu besin maddelerine denir, yani kısaca hayatta ve ayakta kalabilmek için gerekli olan besin maddelerine yaşam payı denilmektedir.
Bu besin maddeleri vücutta ki organların çalışmasını organizmadaki hücre ve çeşitli dokuların normal fonksiyon görmelerini ve vücut ısısının meydana getirilmesini bundan başka hayat için lüzumlu diğer bütün işlerin görülmesini temin eder. Bu hesaplama genellikle hayvanın canlı ağırlığı hesaplanarak yapılır. Hayvanın canlı ağırlığı arttıkça buradaki rakamlarda değişmektedir. Bu rakamlar düşük olur ise, hayvan canlı ağırlığından kilo kaybetmeye başlar. Canlı ağırlığını korumak için verilen yemler hayvandaki enerji ve proteini karşılamalıdır.
Hayvan Verimi: İneklerde süt verimi için verilmesi gereken besin miktarıdır. 2000′ lerde 2-2,5 litre süt için 1 kg yem hesaplanırken, şimdilerde ise durum yaklaşık olarak 1 litre süt için 1 kg yem olmuştur.
Protein kaynağı ve enerji kaynağı yemler aynı anda verilmelidir. Ülkemizde tahıl ve pamuk küspesi, ayçiçeği küspesi ilavesi de verildiği gözlemlenmiştir. Ülkemizde sıkça görülen bir durum da özellikle süt ineklerine fazladan protein verilerek enerji açısından hayvanları fakir bırakmaktadırlar. Protein açığı genelde yem ile giderilirken, enerji açığı da vücut yağları ile giderilebilir, bu da farklı sıkıntılar oluşturmaktadır.
Ortalama olarak 500 kg canlı ağırlık için yaklaşık olarak 10-12 kilogramdır. Kış ayları bu oran daha fazladır. Günlük kuru madde ihtiyacı ortalama olarak %3-4 civarındadır. Toplam rasyon da kuru madde %50-55 civarında olmalıdır. Eğer %35 e düşerse kritiktir. Sindirimi kolay yemler fazla ise bu oran da düşer.
Hayvanlar düşük selülozlu yemleri daha fazla tüketirler. Asitlik işkembe de düzene girerse hayvanların iştahı artar. Toplam kuru maddenin %65-70 nin hazmı yüksek olmalıdır. Yonca da özellikle biçim devrelerinde %10 çiçeklenme dönemi daha kolay hazım olur ve besin madde oranı yüksektir.
Hayvanların enerji ihtiyaçları da önemlidir. Büyük iri bir hayvanın enerji ihtiyacı ile 2 tane küçük cüsseli hayvanın enerji ihtiyacı denk değildir. 500 kilogramlık bir hayvanın enerji ihtiyacı 250 kilogramlık 2 adet hayvanın enerji ihtiyacından daha da azdır. Kışın kullanılan rasyon ile yazın kullanılan rasyon arasında enerji farkı olmalıdır. Kışın yüksek enerjili yazın ise düşük enerjili yemler kullanılmalıdır.Hayvanlarda Enerji ihtiyacı karbonhidrat, yağ ve proteinden sağlanırlar. Özellikle gebeliğin 7. ayından itibaren hayvanlara verilen yemler süt yemi yerine besi yemleri ile değiştirilmelidir.
Hayvanlara fazla yem verilirse yem tüketimi azalır. Hayvanın enerji ihtiyacı soğuk iklimde artar, sıcak iklimde ise azalır. Fabrikasyon Hayvan yemlerinde özellikle 2400 kcal, veya 2,4 mcal’lik enerji olması gerekmektedir. Enerji geriliği durumlarında büyüme ve ürem fonksiyonları geriler. Enerji fazla olursa meme bezleri yağ ile dolar, yağlanma oluşumu dolayısı ile süt verimi düşer, iç organlarda bozukluklar görülmeye başlanır, hayvanda döl tutmama görülür.
Protein
Beslenmenin temel prensiplerinden birisi de, hayvanların minimum ve optimum protein ihtiyaçlarını bilmek ve onları hesaplamaktır. Günlük protein ihtiyaçları ham protein olarak ifade edilir, bu da toplam proteinin 1 kğ süt verimi için gerekli ham proteinin süt ve yağ oranına göre değişir. Protein az olur ise, yem tüketimi az olur, selüloz sindirimi geriler, süt verimi ve canlı ağırlık azalır. Yüksek süt verimli hayvanların beslenmesinde imkan var ise, soya küspesi ve mısır glüteni katılmalıdır.
Hayvan organizmasında sıcaklık ve enerji karbonhidrat ve yağlardan yapılır. Bunlar vücutta bol bulunur. Protein hücrenin yapı taşlarıdır. Yıpranan dokuların onarımında kullanılırlar. Sığırlarda iyi gelişenlerin 3 yaş civarında gelişmeyi bitirdiklerini, yetersiz beslenenlerin de 1-2 yıl daha gelişmeye devam ettiği gözlemlenmiştir. Hayvan eğer yetersiz beslenmiş ise kısa aralıkta ise bu sorun çözülebilir fakat uzun vakit yetersiz beslenme yapılmış ise bu ara kapatılamaz. Protein ihtiyacı enerji de olduğu gibi canlı ağırlık ve süt verimi ile artmak da ve hayvanın türüne cinsine yaşına canlı ağırlık ve süt verimine göre değişmektedir.
İlginizi çekebilecek diğer yazım; buzağı bakımı ve beslenmesi.
Üre
Protein tabiatında olmadıklarından azot bileşiklerinden protein gibi faydalanırlar. Buna kısaca Üre denilir. Hazırlanan yeme % 1,2 oranında üre katılabilinir. Hayvan başına 50 gram üre hesap edilmeli 80 gramdan fazla üre verilmemelidir. 100 kğ yeme 1 kg üre Saf hali ile katılabilinir. İyice karıştırılmalıdır. Çünkü üre zehirlenmelere sebep olabilir. Zehirlenmelerde Melas (şeker pancarından elde edilir) hububat ve pancar posası verilmelidir. Üre daha çok besi hayvanlarında kullanılır. Mevcutta yapılan yanlış uygulamalardan birisi de, gübre torbasından çıkarıp hayvan yemine bilinçsizce üre uygulaması yapmaktır.
Küspeler:
Hayvancılıkta en fazla Pamuk tohumu küspesi (PTK ) ve Ayçiçeği Tohumu Küspesi (ATK) kullanılır. İki çeşit küspe kullanımı yaparsak yemdeki biyolojik değerler arttırılmış olur. Küspeler proteince zengindir ve süt üretimine katkısı olur. % 20- % 40 orada yeme ilave edilebilir, Genelde % 30 oranında katılabilinir.
Selüloz Lignin :
Bunlar rumende bulunan mikroorganizmalar tarafından sindirilir. Sığırlar selülozu iyi değerlendirirler. Selüloz tükrük salgıları arttırır, lignin ise salya üretimini arttırır bu da Rumende asit salgısını artışını önler. Rumende asit artışı mikroorganizmaların çoğunun artışına sebep olmaz, hazırlanan kuru madde içindeki selüloz oranı % 16-18 in altına düşerse, süt verimi düşer, ham selüloz oranı % 20 dolaylarında olursa hayvanlar yemin tümünü tüketemez hayvanın iştahı azalır ve gene süt verimi düşer. Sirke asidi (Asetik Asit) süt ineklerinin beslenmesinde önemli rol oynar. Süt yağı nın üstüne etkisi olumlu olduğu için gereklidir.
